Στο Βελβεντό και στα Πιέρια, το βουνό των Μουσών

Κείμενο – φωτογραφίες Γιώργος Κ.  Παπαδόπουλος

Όταν επισκέφθηκα για πρώτη φορά το Βελβεντό ήταν στο πλαίσιο μιας περιοδείας στα καταλύματα και τις άλλες επιχειρήσεις που απαρτίζουν στην Κοζάνη το Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας «Ξένιος Δίας». Σκοπός τότε ήταν να γνωρίσουμε το Εννέα Μούσες ένα πολύ ωραίο ξενοδοχείο, μέλος του  Τοπικού Συμφώνου, που βρίσκεται στο κέντρο του οικισμού. Διαθέτει εννέα δωμάτια που το καθένα, διαφορετικό από τα άλλα έχει το όνομα μιας από τις εννέα Μούσες. Παρόλο ότι ο καιρός ήταν βροχερός και η περιήγηση στην πόλη κράτησε λίγο χρόνο, τα γραφικά σοκάκια  και οι ανθοστόλιστες αυλές τράβηξαν ιδιαίτερα την προσοχή μου και σκέφτηκα  ότι θα ήθελα να ξαναβρεθώ σε αυτό τον όμορφο τόπο, ώστε να τον γνωρίσω καλύτερα. Έτσι μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, εκμεταλλευόμενος την καλοκαιρία που επικρατούσε στα μέσα Ιανουαρίου και με μεσολάβηση του καλού φίλου Δημήτρη Μιχαηλίδη, την “ψυχή” (εμψυχωτής λέει ο ίδιος)  του «Ξένιου Δία», για  το που θα μείνω και ποιους θα μπορούσα να δω για να με βοηθήσουν, ξαναβρέθηκα στο Βελβεντό. Θα μείνεις πρώτα στο “Καταφύγι” και μετά στο “Αγνάντι” μου είχε πει, που έχει καταπληκτική θέα στο Βελβεντό και στη λίμνη Πολυφύτου.  

Έφτασα στο Βελβεντό λίγο μετά τις 9 το βράδυ, όπου στο κέντρο της πόλης των 4.000 κατοίκων, εκεί που ορθώσει το ανάστημά του και προσφέρει τη σκιά του ο γεροπλάτανος, με περίμενε ο Βασίλης Βέργος, πρώην πρόεδρος του Συμφώνου Ποιότητας και ιδιοκτήτης του ομώνυμου ξενώνα στο Καταφύγι.

 Λόγω του ότι στο δρόμο υπήρχε χιόνι, άφησα το αυτοκίνητο στο χώρο στάθμευσης του ξενώνα  «Αγνάντι» για να ανέβουμε με το τζιπ του Βασίλη. Πριν ξεκινήσουμε όμως αποφασίσαμε να φάμε πρώτα κάτι κι έτσι κατευθυνθήκαμε στο «Μετόχι»  ένα εξοχικό κέντρο λίγο πιο πέρα από το “Αγνάντι” το οποίο έχει  μία όμορφη σάλα και αρκετά καλό φαγητό. Αφού ήπιαμε και  μερικά ποτήρια από το πολύ εύγευστο τοπικό κρασί, πήραμε τον ανήφορο. Η απόσταση είναι 20 χλμ και λόγω των στροφών, παίρνει αρκετή ώρα. Αν και βράδυ η διαδρομή φαινόταν μαγευτική.  Το πυκνό δάσος που σχηματίζουν τα δένδρα με τους ψηλούς κορμούς δημιουργούν μία εντυπωσιακή εικόνα. ‘Δεν βλέπεις ακόμη τίποτα’ μου είπε ο Βασίλης. Η διαδρομή αυτή κατά τη διάρκεια της ημέρας είναι μία ξεχωριστή εμπειρία και στην επιστροφή σου για το Βελβεντό θα το διαπιστώσεις. Υπάρχουν διάφορα μονοπάτια που τώρα δεν διακρίνονται, τα οποία προσφέρονται για πεζοπορία μέσα σε πολύ όμορφη φύση.

Μετά και μέχρι να φτάσουμε στον προορισμό μας, σε υψόμετρο 1.450 μέτρων, μου μιλούσε με ενθουσιασμό για τον ξενώνα και τη θέλησή του να προσφέρει ποιότητα που να αντικατοπτρίζει τις παραδόσεις της περιοχής, αλλά και διατροφή με τοπικά αγνά προϊόντα. “Θέλω να μου πεις για τις ατέλειες ή τα λάθη που θα διαπιστώσεις για να δω αν μπορώ να κάνω και τις ανάλογες παρεμβάσεις” μου είπε πολλές φορές. Κι αργότερα, αυτό έκανα.

Όταν φτάσαμε και αφού προηγουμένως ανάψαμε τους θερμοσυσσωρευτές, ώστε να ζεσταθούν τα δωμάτια, καθίσαμε για ένα ποτό στο καθιστικό, δίπλα στο τζάκι, στο χώρο που είναι και η αίθουσα πρωινού. Η απλή, από ξύλο διακόσμηση, δημιουργούσε  μία ζεστή ατμόσφαιρα που δικαίωνε  την ονομασία του καταλύματος.

 Για να είμαι ειλικρινής η εικόνα που είχα σχηματίσει στο μυαλό μου πηγαίνοντας για το Καταφύγι ήταν ένας μικρός οικισμός με μισογκρεμισμένα σπίτια. Και όπως ήμουν κουρασμένος σκέφτηκα, τι να κάνει κάποιος εκεί πάνω…

 Το επόμενο πρωινό, με τον λαμπερό ήλιο στον καταγάλανο ουρανό, η πραγματικότητα με διέψευσε.. Ένα όμορφος οικισμός με αρκετά νεόκτιστα σπίτια σε αρμονία με το περιβάλλον, καταπληκτική θέα και από οξυγόνο, άλλο τίποτα. Από τη μία η εικόνα από πάνω του φαραγγιού Λάφιτσα με το “Σκεπασμένο”, με το απέναντι βουνό που αντικατοπτρίζεται στα νερά της λίμνης, το βλέμμα που χάνεται στο βάθος του ορίζοντα και από την άλλη, η αρχή των μονοπατιών για περιπάτους και πεζοπορίες και η κορυφή που θα φιλοξενήσει το χιονοδρομικό κέντρο που σχεδιάζεται αποτελούν ένα πολύ δυνατό συνδυασμό για να προσφέρουν ένα χορταστικό τριήμερο αναζωογόνησης μέσα στη φύση, που γεμίζει τις ‘μπαταρίες’ για πολύ καιρό.

Η κατάβαση από τα 1.450 μέτρα ήταν το ίδιο εντυπωσιακή με τη μία ωραία εικόνα σε κάθε στροφή να διαδέχεται την άλλη για να ολοκληρωθούν με την πανοραμική θέα του Βελβεντού που απλώνεται από τη μία πλευρά της  τεχνητής λίμνης.

Τα εξωκλήσια

Το Βελβεντό μαζί με τους τέσσερις γραφικούς οικισμούς Καταφύγι, Παλαιογράτσανο, Αγ. Κυριακή και Πολύφυτο, που αποτελούν το Δήμο  είναι ένας “μικρός παράδεισος” για όσους επιθυμούν μία περιήγηση σε χώρους θρησκευτικής λατρείας αφού διαθέτει 78 ναούς και εξωκλήσια ποικίλης αρχιτεκτονικής τεχνοτροπίας και μερικά εξ αυτών με περίτεχνες αγιογραφήσεις και τέμπλα.

ο μεγαλύτερος ναός σε διαστάσεις είναι αυτός της Κοίμησης της Θεοτόκου στο κέντρο της πόλης που χτίστηκε το 1804 στη θέση παλαιότερου. Κατά την παράδοση, όπως διάβασα στο ενημερωτικό φυλλάδιο της Ιεράς Μητρόπολης

Σερβίων και Κοζάνης, η ανοικοδόμηση περατώθηκε σε 40 ημέρες. Οι τουρκικές αρχές δεν έδιναν μεγάλες προθεσμίες για να μη χτίζονται μεγάλες εκκλησίες Εγκαινιάστηκε στις 27 Οκτωβρίου του 1807. Η εκκλησιά της Παναγιάς είναι τρίκλιτη, ξυλόστεγη βασιλική με νάρθηκα και γυναικωνίτη στη δυτική πλευρά της. Δύο σειρές κιόνων χωρίζουν τον κυρίως Ναό σε τρία κλίτη. Οι κίονες αποτελούνται από τεράστιους κορμούς δένδρων και απολήγουν σε ενσωματωμένα κιονόκρανα μικτού ρυθμού, Ιωνικού και Κορινθιακού. Στο δεξιό κλίτος υπάρχει ξυλόγλυπτο τέμπλο που χρονολογείται από τον 16^ο αιώνα και προέρχεται από το ναό που προϋπήρχε. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι εικόνες του τέμπλου που αγιογραφήθηκαν το 1807 και 1808 από ανώνυμο καλλιτέχνη, καθώς και οι τοιχογραφίες του Ναού, έργα των ετών 1805-1807 επηρεασμένα από το μανιερισμό και το όψιμο μπαρόκ. Το ξύλινο ταβάνι είναι διακοσμημένο με ρόμβους και τετράγωνα σχήματα, ενώ για την καλύτερη ακουστική πάνω από το ταβάνι έχουν τοποθετηθεί πήλινα πιθάρια ανεστραμμένα και ανοιχτά προς το εσωτερικό του Ναού. Το πυργοειδές καμπαναριό, ύψους 23μ. που βρίσκεται στο προαύλιο, κατασκευάστηκε το 1873 με λαξευτή πέτρα από Ζιουμπανιώτες μαστόρους. Η 300 οκάδων καμπάνα είναι προσφορά των ομογενών και χτύπησε για πρώτη φορά στον εσπερινό του Σαββάτου 18 Οκτωβρίου 1908. Το καμπαναριό το 1947 χρησιμοποιήθηκε ως πολεμίστρα και έχει εμφανή ‘τραύματα’ από βλήματα και μπαζούκας.

Επίσης, ξεχωρίζουν, στην ανατολική πλευρά το Βελβεντού, στην έξοδο που οδηγεί προς Κοζάνη ο Άγιος Μηνάς, 12ος-15ος αιώνας μ.Χ., μονόχωρος βυζαντινός ναός  που σύμφωνα με νεότερα αρχαιολογικά ευρήματα είναι χτισμένος πάνω στα ερείπια λουτρών προχριστιανικών χρόνων. Σε μικρή απόσταση από τον Αγ. Μηνά βρίσκεται  ο Άγιος Νικόλαος μονόχωρος μικρών διαστάσεων ναός που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα και έχει θαυμάσιες τοιχογραφίες που φιλοτέχνησε ο ζωγράφος Νικόλαος. Στην είσοδο του ναού υπάρχει  η εξής επιγραφή: “Τον Απρίλιο του 1588 το χιόνι κατάστρεψε τις καλλιέργειες και τα αμπέλια με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι τιμές του κρασιού και των σιτηρών”. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, το μοναστήρι Αγία Τριάδα σε υψόμετρο 900μ., ο Άγιος Δημήτριος (14ου  αι. αρχές 15ου) στον ερειπωμένο σήμερα οικισμό Γρατσιάνης καθώς και ο Προφήτης Ηλίας, μικρό και απέριττο κτίσμα του 1549, στο γραφικό χωριό Παλαιογράτσανο. Στους ναούς του Βελβεντού βρίσκουν εφαρμογή όλες οι τάσεις κάθε εποχής που επικρατούν στη Μακεδονία από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα, γι' αυτό άλλωστε προσελκύουν πολλούς επισκέπτες.

Σκεπασμένο

Το Σκεπασμένο απέχει μόλις τρία χιλιόμετρα από το Βελβεντό κι ονομάστηκε έτσι από τα μεγάλα σκεπαστά κανάλια που κατασκεύασαν οι κάτοικοι της περιοχής τη δεκαετία του ΄50 για να μεταφέρουν νερό στον κάμπο. Την ξενάγηση

προθυμοποιήθηκε να κάνει ο τότε αντιδήμαρχος του Βελβεντού  Κώστας Κουρτέλης. Έτσι συναντηθήκαμε σε ένα εξωκλήσι την Αγία Τριάδα που βρίσκεται στο δρόμο προς το φαράγγι και δίπλα ακριβώς υπάρχει και μία αίθουσα που λειτουργεί ως  ψησταριά. Η ενέργεια που απαιτείται για να γυρίσει η σούβλα παράγεται με την περιστροφή ενός κυλίνδρου με πτερύγια από το νερό του ρυακιού που κατεβαίνει από το βουνό.  “Εδώ έχει μαζευτεί μία παρέα, τι λες πίνουμε κι ένα  τσιπουράκι για να ζεσταθούμε, πριν πάμε προς το σκεπασμένο;” Ρώτησε ο Κώστας. Η ιδέα, λόγω του κρύου αλλά και ότι ήταν σχεδόν μεσημέρι μου φάνηκε καλή κι έτσι  μπήκαμε στο μικρό δωμάτιο δίπλα από το εξωκλήσι, όπου ήταν συγκεντρωμένα  8-10 άτομα. Όλοι κάτι έκαναν για να ετοιμάσουν το τσιμπούσι. Μία παρέα ευχάριστων και φιλόξενων ανθρώπων – ο Μάρκος από τον ορειβατικό σύλλογο, ο Λευτέρης, ο Θανάσης κ.ά) που συζητούσαν για διάφορα θέματα. Μορφή της παρέας ο Ζήνων (ή Ζήνος) του οποίου η όρεξη για φαγητό προκαλούσε τα πειράγματα των υπόλοιπων. Εκείνο όμως που κατάλαβα ήταν ότι σύναξη χωρίς το Ζήνο δεν γίνεται.  Κι αυτό το  διαπίστωσα και στο αντάμωμα της παρέας, στην οποία προστέθηκαν κι άλλα άτομα, την επόμενη ημέρα στην τοποθεσία παράγκα, σ’ ένα μικρό δωματιάκι που βρίσκεται κοντά στην όχθη της λίμνης.

Αφού φάγαμε τους τσίπουρο-κρασομεζέδες που είχαν ετοιμάσει, πήραμε το δρόμο για το φαράγγι που βρίσκεται το  Σκεπασμένο.. Η πυκνή βλάστηση μαζί με τους Καταρράκτες και τις λιμνούλες δημιουργούν ένα περιβάλλον ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς.  Το νερό θαρρείς και ξεχειλίζει από παντού. Ακόμη και μέσα από τον κορμό ενός δένδρου, δημιουργώντας μία μοναδική κρήνη, λαξευμένη από τη φύση. Ο δήμος για να διευκολύνει τους επισκέπτες  εκτός από το λιθόκτιστο μονοπάτι που κατασκεύασε, τοποθέτησε ξύλινα παγκάκια, κιόσκια και παρατηρητήριο. 

 Το Σκεπασμένο βρίσκεται κατά μήκος του φαραγγιού Λάφιστα το οποίο πήρε το όνομα του από τις λαφίστειες ιέρειες της μυθολογίας που υπηρετούσαν το θεό Διόνυσο. Η διαδρομή  για όποιον δεν έχει τα κατάλληλα ρούχα και παπούτσια και  τον μη μυημένο στην ορειβασία είναι μέχρι ένα ορισμένο σημείο. Από εκεί και μετά καλό θα ήταν η πορεία του να γίνει υπό την καθοδήγηση κάποιου μέλους του ορειβατικού συλλόγου. Πάντως η αναρρίχηση και καταρρίχιση στο Σκεπασμένο, όπως μου είπε ο Κώστας, προσελκύει νέους και νέα, λάτρεις της περιπέτειας από όλη την Ελλάδα, ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες. Από το μεγάλο καταρράκτη που έχει ύψος σαράντα μέτρα-ενώ υπάρχουν και άλλοι τρεις μικρότεροι – η διαδρομή κατάβασης διαρκεί δύο ώρες. Σας συνιστώ ανεπιφύλακτα να επισκεφθείτε την περιοχή, έχοντας βέβαια μαζί σας τα κατάλληλα ρούχα και παπούτσια για να περπατήσετε μέσα σε αυτή την υπέροχη φύση. Κι αν η πεζοπορία σας ανοίξει την όρεξη, τα τοπικά εδέσματα είναι σκέτη…απόλαυση. Αλλά αυτά θα τα ανακαλύψετε ανάλογα με τις επιθυμίες σας. Τώρα ας περπατήσουμε.

Διαδρομές

Υπάρχουν τουλάχιστον 9 διαδρομές με διαφορετικό βαθμό δυσκολίας που θα μπορούσε κάποιος να ακολουθήσει

Φαράγγι Λάφιτσας, δύσκολη διαδρομή 4χλμ., με βαθμό δυσκολίας 5, που αρχίζει από το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας(υψόμετρο 650μ.) και καταλήγει στην τοποθεσία κάγκελα κοντά στον οικισμό Καταφυγίου.

 Καταφύγι-Φλάμπουρο: Διαδρομή 4χλμ.  για έμπειρους, με διάρκεια ανόδου και καθόδου 3 ώρες και βαθμό δυσκολίας 3, που περνά από τη θέση Κατσαράδικα, κατόπιν από το καταφύγιο του ΣΕΟ Κοζάνης (υψόμετρο 1945μ.) και καταλήγει στην κορυφή του Φλάμπουρου (υψ.2193μ). Κατά τη διάρκεια της διαδρομής υπάρχει άφθονο πόσιμο νερό όλες τις εποχές του χρόνου.

Μονοπάτι ορειβατών: Αυτή είναι η διαδρομή που κάνουν οι ορειβατικοί σύλλογοι, έχει βαθμό δυσκολίας 3 και η απόσταση είναι 15χλμ. Το μονοπάτι αρχίζει έξω από τον Βελβεντό, περνά από το Παλαίκαστρο και την τοποθεσία Γιούρτα που βρίσκεται το καταφύγιο του ορειβατικού συλλόγου Βελβεντού (υψ. 1450μ.) και καταλήγει στην κορυφή του Φλάμπουρου(υψ.2193μ). Η διάρκεια ανόδου είναι 6 ώρες και της καθόδου 5 ώρες.

Μονοπάτι Καταφυγιώτικο: Είναι το βασικό μονοπάτι που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της περιοχής για να πάνε από το Καταφύγι στο Βελβεντό. Είναι  από τα παλαιότερα και χρονολογείται από το 1600μ.Χ. Η απόσταση είναι 8χλμ και χρόνος ανόδου 3 ώρες και καθόδου 2.30΄. Πόσιμο νερό σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής.

Μονοπάτι Σκουλιαριώτικο:  Αρχίζει από το μοναστήρι Αγίας Τριάδας στο Σκεπασμένο, περνάει από την εκκλησία της Αγ. Κυριακής, του Αγ. Αθανασίου, της “Παναγιάς τα χωράφια”  και καταλήγει στο Καταφύγι(υψ. 1450μ.) Η κάθοδος γίνεται από το μονοπάτι του καταφυγίου. Ο βαθμός δυσκολίας είναι 4, η απόσταση 15χλμ. και ο χρόνος για την άνοδο 3 ώρες και για την κάθοδο 2,5 ώρες.

Υπάρχουν βέβαια και μονοπάτια για τους λιγότερο ‘μυημένους’, στα οποία η απόσταση που πρέπει να διανύσουν είναι από 2-4χλμ.

Μονοπάτι Μοναστηριού: Η αφετηρία είναι το Μετόχι, περνάει από το Παλαίκαστρο και καταλήγει στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας και τις δημοτικές κατασκηνώσεις(υψ.850μ.). Η απόσταση είναι 4χλμ και ο χρόνος για την άνοδο 1,30΄ και την κάθοδο 1 ώρα. Πόσιμο νερό καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής.

Κανάλι Λαϊκό: Αρχίζει από τη θέση Καρυές (υψ. 850μ) και μέσω του πέτρινου καναλιού φτάνει στο Αγ. Νικόλαο. Για την άνοδο και την κάθοδο απαιτούνται 30 λεπτά.

Αγ. Γεώργιος-Αγ. Αθανάσιος: Από το εξωκλήσι του Αγ. Γεωργίου(υψ. 650μ.) το μονοπάτι οδηγεί στο εκκλησάκι του Αγ. Αθανάσιου (υψ. 1.000μ). Απαιτείται πόσιμο νερό. Η απόσταση είναι 2χλμ και η διάρκεια καθόδου και ανόδου 1.30 ώρα

Το Λαογραφικό Μουσείο

Δεν γινόταν μετά  την περιπλάνηση στα γραφικά σοκάκια του Βελβεντού με τα κτίρια-στολίδια της μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής και τα νεοκλασικά, όπως είναι το παρθεναγωγείο κτίσμα του 1911, να μην επισκεπτόμουν το Λαογραφικό Μουσείο, αφού μέσα εκεί ξεδιπλώνεται όλη η πολιτιστική ιστορία τους περιοχής. Στεγάζεται στο αναπαλαιωμένο αρχοντικό Κώστα (1890) σχεδόν στην είσοδο του Βελβεντού και έχει εκθέματα από την ζωή των κατοίκων του 19ου και του 20ου αιώνα. Το Μουσείο δεν δείχνει απλώς αντικείμενα. Διηγείται ιστορίες από την καθημερινή ζωή των κατοίκων και τις ασχολίες τους, ενώ το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που συνοδεύει την περιήγηση αυτού του Μουσείου και που υποστηρίζεται από το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βελβεντού, δίνει στους επισκέπτες και ειδικά στα παιδιά , τη δυνατότητα να καταλάβουν ότι το ψωμί δεν το αγοράζανε στο σούπερ μάρκετ και ότι όλη η οικογένεια έπρεπε να κοπιάσει για να έχει τα απαραίτητα αγαθά προς το ζην.